Insurekcja Kościuszkowska

  Powstanie Kościuszkowskie (Insurekcja Kościuszkowska) było zrywem narodowym przeciw Rosji, a następnie również przeciw Prusom. Rozpoczęło się 24 marca 1794, a zakończyło się 16 listopada 1794 roku. Powstanie spowodowane zostało II rozbiorem Polski i rządami Targowicy.
               W Krakowie 24 marca ogłoszono akt powstania, z mocą którego Tadeusz Kościuszko został najwyższym naczelnikiem Sił Zbrojnych Narodowych z władzą dyktatorską. Pierwszą zwycięską bitwę z wojskami rosyjskimi stoczono 4 kwietnia pod Racławicami. Zwycięstwo to przyśpieszyło wybuch powstaniach na różnych terenach Polski. Do powstania przyłączyły się oddziały polskie z Lubelszczyzny i zachodniego Wołynia. Lud Warszawy z Janem Kilińskim na czele i wojsko polskie rozbiły silny garnizon rosyjski 17 - 18 kwietnia i wyzwoliły stolicę. Z 22 na 23 kwietnia wybuchło powstanie w Wilnie. W powstaniu po raz pierwszy odwołano się do całego narodu, w tym i do chłopów. Pod Połańcen Kościuszko wydał uniwersał, w którym znosił przywiązanie chłopów do ziemi, zapewniał im nieusuwalność z gruntów, a chłopom biorącym w powstaniu zmniejszał pańszczyźne.
               10 maja do walki z powstańcami przyłączyła się  armia Pruska. Pos Szczekocinami 6 czerwca Kościuszko poniósł klęskę z przeważającymi siłami rosyjsko-pruskimi. Powstanie na Litwie zostało stłumione, Wilno padło 12 sierpnia. Nowa armia rosyjska pod dowództwem Aleksandra W. Suworowa odniosła zwycięstwo 17 i 19 września Krupczycami i Terespolem. Aby nie dopuścić dp połączenia się wszystkich wojsk rosyjskich, Kościuszko wydał Fersenowi bitwę pod Maciejowicami 10 października 1794 roku. Bitwa zakończyła się klęską Polaków, a ciężko rannego Tadeusza Kościuszkę wzięły do niewoli wojska Katarzyny II. W 26 dni później Warszawę zajęły wojska rosyjskie. Po upadku powstania Austria, Prusy i Rosja dokonały w 1795 trzeciego rozbioru Polski.
               Gdy naród polski pod wodzą Naczelnika chwycił za broń i stanął do walki o "wolność - całość - niepodległość " - myśl wypuszczania papierowych pieniędzy doczekała się realizacji. Na polecenie Kościuszki Rada Najwyższa Narodowa (RNN) jako organ wykonawczy najwyższego naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej podjęła 8 czerwca 1794 roku uchwałę o utworzeniu Dyrekcji Biletów Skarbowych. Wzory Biletów Skarbowych od 5 do 1000 złotych polskich zostały zatwierdzone przez Kościuszkę. Symbole wolności (zapożyczone z ówczesnej francuskiej symboliki rewolucyjnej) demonstracyjnie wyeksponowane na centralnym miejscu. Godła Rzeczypospolitej - Orzeł i Litwy - Pogoń, zostały potraktowane marginalnie. Bilety skarbowe wprowadzone do powszechnego użytku  16 sierpnia w celu zwiększenia obiegu pieniężnego i ułatwienia w dokonywaniu operacji finansowania coraz większych wydatków RNN spowodowanych powstaniem zbrojnym.
               Bilety skarbowe Rady Najwyższej Narodowej, wydrukowane na sumę 10 885 937 złotych polskich, przestały być prawnym środkiem płatniczym 6 listopada 1794 roku. 

Trzeci rozbiór Polski – 25.X.1795r.
Likwidując państwo polskie:
- Austria zajęła Kraków i ziemie między Pilicą, Wisłą i Bugiem, z wyjątkiem terenu na wschód od Warszawy (między Karczewem a Serockiem). Około 47 tys. km2.
-Prusy — tereny po Pilicę, Bug i Niemen, razem około 55 tys. km2
-Rosja — tereny litewskie, białoruskie, ukraińskie i resztę Wołynia, na wschód od linii Niemirów–Grodno i Bugu, razem około 120 tys. km2.